Av Bjørn Kvalsvik Nicolaysen, professor, Universitetet i Stavanger.

Kva er det som tiltrekkjer så mange nordafrikanarar til terrorhandlingar Islamsk Stat (IS) tek ansvaret for i ettertid? Og truleg i dei fleste høve har vore med på å planleggje eller i det minste inspirere til?

Spørsmålet melder seg etter at det sidan 2012 og især frå 2014 av har synt seg eit overtydeleg mønster ikkje berre i terrorhandlingar, men i andre slag valdshandlingar i fleire europeiske land. Det er svært ofte menneske frå dei nordafrikanske landa Marokko, Algerie, Libya og Tunisia som er involverte og er anten utøvarar eller står attom som planleggjarar, medlemmer av terrorceller, kurerar, entreprenørar/agentar for rekruttering til IS og så bortetter.

Mohamad Merah

Franskmennene hadde alt før attentatet på Charlie Hebdo 7. januar 2015 og drapa dei påfølgjande dagane, teke til å registrere dette fenomenet. I mars 2012 drap Mohamad Merah fyrst ein fransk militær med marokkansk bakrunn, Imad Ibn Ziaten, kan hende av di han var av ein familie som var sterkt anti-islamistiske, mora var kjend som ein sterk feminist, eller også av di Ziaten hadde vore med dei franske styrkane i Afghanistan. Nokre dagar seinare skaut Merah tre militære i Montauban, drog så attende til Toulouse og drap tre jødiske skuleborn og ein lærar på skulen Ozar Hathora. Det er sidan kome fram at næraste miljøet til Merah, irekna foreldra hans, fullt ut omfamna handlingane hans og aldri har ønskt å ta fråstand frå dei.

Sorga over denne tilstanden, meir enn over at Mehmet vart massedrapsmann, ja barnedrapsmann for å hemne seg på jødane, gjorde at den yngre broren Abdelghani kjende trong til å gjere ei botsøving på vegne av familien. Tidleg i  februar 2017 erklærte han at han ville gå ein personleg marsj mot hat og islamistisk radikalisering, og la iveg heimanfrå til fots mot Paris, dit han kom fram 19. mars. I mange intervju undervegs og etterpå kunne han fortelje om både muslimar og andre som kom og gav han mat og moralsk støtte, medan det var andre igjen som erklærte honom som svikar for den muslimske saka eller også, som likså gjerne erklærte at han og alle muslimar var like skuldige som Mohamed Merah. 

 

Abdelghani Merah har i sine mange intervju fortalt om valdelege miljø mellom etterkommarane av algeriarar i Sør-Frankrike, om gjengmentalitet, om gifta som spreier seg frå koranlærarar og andre med tru på sharialovgjeving, om korleis mange unge får affinitet til IS og utviklar hat til jødar. Då Mohamad Merah gjekk amok i 2012, skapte det merksemd omkring fleire tilhøve: Konfliktane mellom etterkomarar av algeriarar og marokkanarar; tendensen til å ville flytte krigar i framande land heim til Frankrike, og endeleg, det ulmande hatet mot franske jødar som alt hadde skapt ei stor mengd valdelege episodar, især i Sør-Frankrike, men òg mange andre stader. Og som har gjort sitt til at 26 000 franske jødar har utvandra - mange til Israel - mellom 2006 og 2016.

Stoda for jødane i Frankrike er blitt langt verre enn før, etter ungdomsopprøra i dei store byane i 2005; medan politikarane har prøvd å gløyme dei, har ungdomsgjengane gjenreist "jøden" som den store fienden av islam. Alt ettersom muslimske ungdommar i defavoriserte miljø utsette for jihadistisk propaganda har slutta å kalle seg franske, og seier i staden at dei er muslimar, har graden av aggresjon mot jødar auka i område med slike "qaïd"- eller gjengmiljø.

Nyttårsnatta i Köln

Protestmarsjen Abdelghani Merah kom noko etter at det vart kjent at to tredjedelar av dei som stod for aggresjonane ved Haubtbahnhof i Köln nyttårsnatta 2015, var frå Nord-Afrika eller hadde familierøter der. "Nord-Afrika" vil her seie Marokko, Algerie og Tunisia, ein kan også rekne med Mauretania. Av 153 identifiserte gjerningsmenn, var 103 nordafrikanarar. Mange av dei hadde opphalde seg lenge i europeiske land, og reiste fritt inn i Tyskland frå Frankrike, Belgia, Italia og andre stader. Det viste seg at dei hadde bygd opp eit omfattande nettverk ved hjelp av mobiltelefonar, og fylgde slik også med på propagandaen frå IS.

Ifylgje ein seinare analyse i Frankfurter Allgemeine (07.01.2017, http://www.faz.net/-gpf-8p4gh) var det ikkje særs overraskande når ein omsider fekk identifisert alle gjerningsmennene frå Kölner-affæra, sidan det i desse gruppene var eit stort fleirtal kriminelle, og overvakingspolitiet rekna med å finne dei fleste som står i fare for å bli rekrutterte til terrorceller, i desse miljøa. Og ganske rett: Attentatmannen som køyrde ein lastebil inn i ei folkemengd den 19. desember på Breitscheidplatz i Berlin, heitte Anis Amri og var frå Tunisia, han hadde nyss fått avslag på asylsøknaden sin.

FAZ-journalisten Rainer Hermann fortel i den ovannemnde artikkelen at syriske flyktningar slett ikkje har utgjort noko problem i Tyskland; dei skaffar seg jobb, er hardtarbeidande og held seg unna trøbbel. Nordafrikanarane, derimot, er av det slaget som ikkje har drive det til noko heime og heller ikkje får til noko i Tyskland, så dei må livnære seg av kriminalitet. Hermann spekulerer på om ikkje den uendeleg lange valdshistoria, heilt sidan lenge før kolonitida då det var piratverksemd og krigar mellom slekter, stammer og etniske grupper, og alle dei krigane som sidan har vore, har skapt ein særeigen mentalitet som nordafrikanarane tek med seg til Europa.

Denne valdskulturen har i alle høve no installert seg i Europa. Der har sidan starten på 2000-talet vore gjort mykje forsking på valdsspiralen mellom ungdommar av især algerisk herkomst i Frankrike. Rett nok er det store overdrivingar i utanlandske media kring tilstandane i visse forstader og område, biletet av forstadsungdommar som ter seg nærast som varulvar og går laus på alt som røyver seg, er og blir heilt mytisk. Likevel strevar politi, sosialarbeidarar, rett-tenkjande moderate imamar og mange andre med å halde orden på gutegjengar.

Dei muslimske miljøa har sjølve i stor grad slått ned på gjengvaldtekter og gjengkriminalitet, og det lukkast ei tid etter 2005, nærare ti år kan hende, å halde mykje av denne utviklinga i sjakk. No under unnatakstilstanden vert jo mangt slått nådelaust ned av politiet, sjølvsagt, noko som for så vidt ikkje betrar forstadsungdommens tilhøve til politiet, som ofte opptrer med unødig mykje valdsbruk (slik som i dømet med den valdtekne guten i 93. Distrikt nord for Paris i februar).

Les også: Selvmordsbomber sto bak Manchester-angrepet

Dei konservative mødrene

Ein stor rapport produsert under leiing av statsvitaren Gilles Kepel handla om islams nye rolle i forstadskulturen. Den vart i 2011 utgjeven av Institut Montaigne, ein liberal tenkjetank som har medarbeidarar frå fleire av dei mest prestisjetunge institusjonane innafor samfunnsfaga, var det eitt nytt trekk som vart særleg framheva som problematisk. Der kom utetter 1990-talet mange algeriarar til landet som fylgje av borgarkrigane i Algerie i 1990-åra, og dei fekk etter kvart konene sine og andre kvinnelege slektningar til seg i familiegjenforeining. Det er elles den viktigaste delen av nordafrikansk innvandring no; sidan 1989 har Frankrike vore nokså restriktiv med å ta imot nye innvandrargrupper utan automatiske rettar (så som at folk var fødde i franske koloniar, då hadde dei rett til fransk statsborgarskap).

Problemet er då den store arbeidsløysa (har faktisk gått litt ned siste par åra, men er likevel på like oppunder 10%), at det i dei meir defavoriserte miljøa og især der foreldra er arbeidslause så droppar mange ungdommar - især gutane - ut av skulen, og det ganske tidleg, og sjølvsagt vert mange av dei seinare tilkomne kvinnene svært dårleg integrerte. Kva gjer dei då for å verne om sjølvrespekten? Dei insisterer på "dei gode gamle skikkane" - og gjer det i godt mål, så dei i realiteten vert nyortodokse og ofte meir ortodokse enn deira eigne mødre. Jenter skal dekkje seg til, dei skal vere blyge og tilbakehaldne, dei skal halde seg unna gutar av feil tru, dei skal ikkje lyde til musikk eller nyte alkohol osb. I viss monn har denne omdreiinga av den nyortodokse skruen vore med på å legitimere både ein aktiv motstand mot integrasjon, og nye tiltak for kontroll og undertrykking av jenter.

Fengsla er utklekkingsanstaltar.

Ein skal ikkje gje konservative mødre som lever i parallellsamfunn noko hovudansvar, likevel, det er mange slike miljø som likevel ikkje utviklar dei same valdelege tendensane. Den fransk-iranske sosiologen Fahrad Khosrokhavar er mellom dei som lengst har studert radikaliseringa og jihad-fremjande praksisar og haldningar, han har publisert ei lang rekkje arbeid der han har vist just korleis den nye og radikale jihadismen (altså den som ikkje berre siktar mot åndeleg reinsing) grip om seg i særskilde miljø. Han er forskingsleiar ved eit senter under Maison de Sciences de L'Homme i Paris (som også har eit fransk-norsk samarbeidssenter, for øvrig), L'Observatoire de la radicalisation. I siste større arbeidet har han analysert rekrutteringspotensialet til terroraktivitetar slik det ter seg i franske fengsel: Prisons de France. Violence, radicalisation, déshumanisation: surveillants et détenus parlent, Paris: Robert Laffont 2016.

Mange av dei nordafrikanarane som har vore deltakarar i terrorhandlingar, har vore innom fengsel i kortare eller lengre tid. I denne boka legg Khosrokhavar fram resultata av intervju med småkriminelle og farlege valdskriminelle, "dei gale", vaktar, lækjarar,  ja, også fengselsleiinga. Han rettar sterk kritikk mot organiseringa av fengsla i Frankrike (og framhevar norsk kriminalomsorg som den rake motsatsen og difor mønster for korleis det bør vere!). Det er ikkje minst av di han observerer korleis især nordafrikanarane, ofte relativt unge menneske som alt før dei er innsette i fengsel har opplevd ein utanfor-eksistens i det franske samfunnet, og her då møter religiøs radikalisering som orsaking, grunngjeving og målgjevar for liva deira.  Såleis er franske fengsel reine utklekkingsanstaltar for potensielle terroristar, især dei med korte og mellomlange fengselsopphald. Her får dei religiøs opplæring, opplæring i å lage bomber, bruke knivar og andre stikkvåpen, dei lærer prinsippa for celleforming og måtar å leve i det skjulte på, dei får kontaktpersonar utanfor murane som tek seg av dei straks dei slepp ut, og så bortetter.

Gamle synder blir som nye.

Frå andre hald, såleis historikarane Benjamin Stora og Pierre Vermeren, er det komne studiar over ?dei farlege minna? frå kolonitida og seinare. Det er eit faktum at Frankrike handsama sine algeriske forbundsfeller - dei såkalla "harkiane" - særs dårleg då dei måtte flykte til Frankrike etter sjølvstendeerklæringa i 1962 og åtte års krig. Dei vart stuva saman i bumaskinar, med lite omtanke for korleis dei skulle skaffe seg livsutkome, få av dei fekk heider av noko slag ? ikkje så godt som medaljer. Ganske snart utetter 1960-åra kom mange av dei som harkiane hadde slåst imot i alle dei år, men som no vart flyktningar frå eit regime som gjekk inn for panarabisk islam som einaste religion og forfylgde annleis tenkjande nådelaust. Desse vart også sende til dei same stadene der harkiane budde. Det er mest eit under at det stort sett gjekk godt, og at dei ikkje tok til å drepe kvarandre i korridorane i bustadblokkene.

Det gjekk likevel rimeleg godt heilt fram til 2000-talet. Men spenningane i miljøa av ulik herkomst berre innafor dei som hadde kome frå Algerie, voks. Dessutan konfliktane mellom algeriarar og marokkanarar, alt ettersom dei interstatlege relasjonane mellom Algerie og Marokko forverra seg, ikkje minst med krangelen om kven som skulle ha herredøme over Vest-Sahara. Marokkanarane har elles gjerne klart seg betre i fransk arbeidsliv, inntil relativt nyleg, og har nok også hatt ein sterkare byrgskap ved at landet alltid hadde eit visst sjølvstende og ikkje var koloni, men protektorat under Frankrike.

Sjå elles min gjesteblogg her på Nettavisen frå i fjor sommar: Kvifor Frankrike?

At berbarane vart forfylgde i begge land og mange av desse kom seg til Frankrike etter kvart, gjorde ikkje sakene mindre komplisert - berberane og arabarane har vore i konflikt i uminnelege tider. Det var jo elles Frankrike som gjekk i brodden for bombinga av Libya i 2011, og då måtte dei for skams skuld ta imot ein del flyktningar derifrå, desse har ikkje vore enkle å integrere, og dei er sjeldan på god fot med algeriarane, dei heller. I rykk og napp har også Tunisia, der kampen for demokratiet har bølga fram og attende (symbolisert ved Nobels fredspris til fire representantar for det demokratiske arbeidet i landet, den såkalla "Dialogkvartetten", i 2015) avgitt folk til ulike delar av Europa, men inntil fornyleg har personar frå Tunisia sjeldan gått saman med nokon av dei andre nordafrikanske gruppene for å drive organisert kriminalitet (som narkosmugling eller -sal), og det var for mange franskmenn ei overrasking at det skulle dukke opp tunisiarar i ein del av terrorhandlingane.

Farlege minne

Denne utviklinga har altså vakt opp att "farlege minne". På den eine sida hjå franskmenn av familiar som flykta - pieds-noirs, såleis, kvite som hadde budd i generasjonar i Algerie, ein del av dei jødar, desse har sjeldan vore eit problem utanom at dei lenge streva med traumer, men det tok dei ofte ut i kreativt arbeid (som forfattaren Albert Camus, om han er det sagt at det meste han skreiv var ein allegori over Algerie, eller filosofen Jacques Derrida, og mange mange fleire). Desse har vore svært diskrete, alltid, men sogene om slektene og liva deira tek til å verte publiserte, saman med minna til dei som slåst i Algeriekrigen. Av desse siste er det to slag; for det fyrste dei som gjerne vil at dette skremmelege minnet skal hugsast som åtvaring mot tilsvarande stordomstankar og fylgjene av dei, mellom desse er den konservative historikaren Pierre Nora, kjend for sine studiar av kollektive minne, og som gav ut sine personlege memoirar frå krigen i utvida versjon for to år sidan.

For det andre dei som lengtar nostalgisk etter ei tid då familiane deira hadde villaer i Nord-Afrika der det var ein tenar for kvar finger dei samla familiemedlemene rådde over. Det er ikkje fritt for at Nasjonalfrontens talspersonar har alludert ofte og heftig til denne stordomstida, den tida då Frankrike rådde over landområde på dei fleste kontinent og var ei stormakt å rekne med - forutan at det var store inntekter frå koloniane. Ein aggressiv nykolonialisme gjer seg òg gjeldande i fransk politikk ? men i dag med nye våpen, minst mogleg militær innsats, såleis utnytting av gjeldsbyrden og handelsavtalar med vidare, overfor fleire tidlegare koloniar. Dette skaper uro mellom mange naturaliserte franskmenn - altså folk som har fått statsborgarskap i førre eller denne generasjonen - og vekkjer opp eit behov for publisering og diskusjon om kva som hende i kolonitida. Lettast tilgjengeleg er då sogene om Algerie og Marokko.

Historikaren Pierre Vermeren har vist korleis franskmenns diskresjon om denne historia ikkje berre har vore av feigskap, men av respekt for at ein ikkje treng vekkje opp maredraumar og lokke fram hemngir for forgangne synder, og aller minst då den dårlege forståinga Frankrike hadde for dei sosiale institusjonane som eksisterte på førehand i landa dei koloniserte, eller for islam.

Der Algerie hadde eksistert nokolunde fredeleg under lokale hovdingar og islam var ein lite nasjonalistisk, lite aggressiv religion, der omforma Frankrike landet gjennom å vilkårleg skape nye sjefar og alliansar heilt på tvers av det tradisjonelle samfunnet, og skapte på den måten grunnlaget for nasjonalistiske rørsler så vel som aggressive, antifranske islamske variantar. Den muslimske brorskapen så vel som wahhabittiske agitatorar mellom imamar og koranskulelærarar har visst å vekkje tillive desse så lenge nedgravne minna og gjere dei blanke og nye som døme på kva ein god muslim skal hate Frankrike for, i deira forkynning. Det er ikkje utan grunn at den franske staten har utvist ein stor flokk slike imamar sidan 2012 (talet er usikkert, då staten har halde det hemmeleg etter 2015). Så ein kan seie at Frankrikes kolonifortid ikkje så mykje plagar folka i dei gamle koloniane, heller ikkje i Nord-Afrika, men derimot har den kome attende som eit fælsleg skrømt i dei nye generasjonane, ja, tredje- og fjerdegenerasjons nordafrikanarar, i visse strok i Frankrike sjølv.

Tabu

At alt dette har vore tabu å tale om i fleire tiår, ja i grunnen i 55 år sidan Algeriekrigen fekk sin slutt, noko som innleidde avkoloniseringa av mange land, har ikkje gjort saka lettare. Det kan sjølvsagt no konstruerast som offentleg lygn og symbolsk undertrykking, og har då også blitt framstilt slik av nokså sikkert velmeinande sosialistiske sosiologar og historikarar. Tilstanden er med på å rettferdiggjere for mange ungdommar av nordafrikansk slekt at dei droppar ut av skulegangen i dette falske og lygnaktige systemet, sjølvsagt. Og i og med at det tradisjonelle samfunnets munnlege tradisjonar, med forkynning av haddith'ar - legendariske soger om profeten og hans slektningar og vener - som ofte har valdeleg innhald og handlar om hemn over gammal urett, har vunne fram mellom ungdom som ofte er lite meir enn analfabetar og ikkje les Koranen, men langt mindre historiske eller faglege skrifter av nokon art - ja, så har alle desse legitimeringane blanda seg med den religiøse fanatismen i utanfor-miljø. Som også tiltrekkjer seg folk med opphavleg meir vanleg bakgrunn, men gjerne deklasserte mellomlagsfolk, somtid også konvertittar som er lei av det dei reknar som eit keisamt samfunn og søkjer spenning og noko å ofre seg for. Bokstavleg tala.

Kven snakkar vi om?

Nok om moglege perspektiv på kvifor det er gått som det er gått, og nordafrikanarane står i ei særskilt stilling i den nye utviklinga av radikalisert islamisme. For å vise kor gjennomtrengjande denne utviklinga faktisk er, trengst det å gå gjennom døme på kva som har hendt sidan 2014. Dét året var det einskilde små åtak og nokre drap der gjerningsmennene ropte "Allah Akhbar" og liknande, ein gong på ein politistasjon, men som det dømet tyder på og alle andre døme dette året i Frankrike på noko liknande vart tolka som, dette var mentalt forstyrra personar, så som åttiåringen som køyrde inn i ei folkemengd.

I etterkant har innanriksministeren i førre regjeringa, Bernard Cazeneuve, likevel sagt at det er mogleg dette var forvarsel om kva som skulle komme, at altså forstyrra einskildpersonar vart påverka av propaganda frå det som heldt på å bli IS, eller frå Al-Qaïda, som har hatt sine tilhengjarar lenge i landet. Men: Ingen av dei som då laga personlege aksjonar, var nordafrikanarar. Likevel: Frå og med 2014 vart det laga minnesamlingar til ære for Mohamad Merah, og sidan har det florert med fan-grupper på nettet og i sosialt samlag for denne jøde- og marokkanarfienden.

Og så kom eit nytt skilsetjande hende der ein jødisk institusjon vart utsett for åtak, denne gongen i Belgia.

Det jødiske museet i Brussel, 24. mai 2014

Ein mann tok seg inn i sentrum av museet og tok til å skyte, først med ein revolver, sidan ei mitraljøse. Han drap fire personar - tre turistar frå Israel og ei fransk kvinne - før han stakk av. Etter seks dagar vart han arrestert i Marseille, då det vart oppdaga at han bar våpen - og desse våpena var like dei drapsmannen i Brussel hadde hatt, ut frå videopptaka. Identiteten vart tidleg kjent: Mehdi Nemmouche, ein fransk statsborgar med algerisk familiebakgrunn. Han hadde site fleire gonger i fengsel, og vart då også radikalsert siste gong han sat inne, då han slapp ut reiste han til IS i Irak. Den belgiske staten bad om utlevering frå Frankrike, og det skjedde i juli.

Ottawa, krigsminnesmerket og Parlamentet, 22. oktober 2014.

Michael Zehaf-Bibeau, f. 1982 med libyisk far og canadisk mor, gjekk opp til æresvakten ved det nasjonale krigsminnesmerket og skaut kaldblodig ned soldaten der han stod. Deretter stakk han inn I parlamentsbygninga like ved, og tok til å skyte omkring seg. Han vart snart skoten ned av politistyrkar som raskt kom til staden.

Her er eit døme på noko relativt sjeldan for desse nye terroristane med nordafrikansk bakgrunn: Han var av god familie utan minste økonomiske problem; mora, Susan Bibeau, var ikkje berre I arbeid, men jamvel leiar for immigrasjonsavdelinga til Immigration and Refugee Board of Canada, altså nokså sentralt plassert i ein viktig administrativ kapasitet. Men: Skilsmissa mellom foreldra og det at guten vart noko framandgjord for far sin, Bulgasem Zehaf, gjorde guten inneslutta og asosial, og om det var grunnen eller ei (folk påstod at båe foreldra var skikkelege folk som viste omsorg og interesse for borna sine), hadde han bak seg ei rekkje kriminalsaker og dommar. Han omvende seg ikkje lenge før drapet til islam, og vart meir og meir fascinert av dei ytterleggåande retningane. Broren sa, noko kryptisk, straks etter hendinga at "han gjorde berre det han måtte".

Første tida var det alminneleg å oppfatte handlingane til Zehaf-Bibeau som gjerningane til "ein einsam ulv", ein mann det var gått overstyr for, helst. Men sidan, i samanlikning med det som har hendt i Europa og særleg i Frankrike, har canadiske styresmakter kome til å undrast over om ikkje der var IS-agentar så tidleg godt plasserte i Ottawa. Ved universitetetet i Montreal er det sidan kome igang omfattande forsking på slike moglege rekrutteringsmåtar, og ikkje minst omkring "det svarte nettet" og det potensialet som der ligg for nettstyrte kontaktar mellom einskildindivid.

Charlie Hebdo.

Åtaket på Charlie Hebdo 7. januar 2015, og dei påfølgjande okkupasjonane og drapa fram til 9. januar synte, ulikt tidlegare hendingar, ein høg grad av organisering og planlegging. Hovudaktørar i åtaket på Charlie Hebdo, der tre av dei som døydde var muslimar, det bør ikkje gløymast, var brørne Chérif og Saïd Kouachi, saman med Amedy Coulibaly. Alle desse var av algeriske familiar. Medan Chérif Kouachi sat i fengsel frå januar 2005 til oktober 2006, vart han kjent med ein viss Djamel Beghal (f. 1965 i Bordji Bou i Algerie), som vart ein mentor i radikaliseringsprosessen hans. På same tid vart han vener med Amedy Coulibaly, som sat fengsla for vinningsbrotsverk. Straks Chérif Kouachi kom ut av fengselet hausten 2006, sette han i gang med å rekruttere soldatar til å sloss for Al-Qaïda i Irak. Såpass klønete var han at han snart vart arrestert og i 2008 dømt til tre års fengsel ? men han slapp å sone meir, sidan han hadde site i varetekt så lenge.

Om Amedy Coulibaly, som har malisk bakgrunn, kan ein merke seg at han i 2010 vart arrestert for å ha planlagt ei utbryting frå fengsel for den terrorismedømde algeriaren Smaïn Aït Ali Belkacem. Han var i si tid med i ei gruppe kalla "Groupe Islamique Armée" som stod for ein serie åtak i Paris i 1995, og hadde særskilt ansvar for åtaket på metrostasjonen St. Michel den 25. juli, der 8 personar vart drepne og 117 skadde. Denne freistnaden til Coulibaly forutan at han drap ei polititenestekvinne og fire jødiske personar i ein daglegvarebutikk den 9. januar 2015, gjorde at han på same måte som Mohamad Merah er blitt utnemnd til martyr for islam og har eigne fangrupper.

Få la merke til det i den store verda, men det er eit faktum at då statsleiarar og politikarar og organisasjonsfolk gjekk arm-i-arm gjennom gatene for å minnast dei drepne frå Charlie Hebdo-åtaket den 11. januar 2015, var det rigga til ein mot-demonstrasjon som gjekk andre vegar, med plakatar som sa "Je suis Coulibaly". Kor mange som var med der, er uvisst, men det var i alle høve fleire hundre ungdommar - det vart rapportert at dei hadde "la tête de beurs", altså såg nordafrikanske ut, men det er sjølvsagt uråd å vite om det stemmer eller ei.

Verviers-gjengen

15. januar 2015, ei knapp veke etter at Kouachi-brørne og Coulibaly hadde utført sine ugjerningar, gjorde det belgiske politiet eit stort raid i Verviers, ein by langt aust i landet. Dei hadde informasjon om ei terrorcelle som planlagde åtak, alle fire medlemmer var belgiske statsborgarar (vel, det er noko usikkert, ein kan ha hatt falske papir). Men både leiaren  av gruppa og dei tre medlemmene var av marokkansk familie: Abdelhamid Abaaoud. Han var ikkje til stades, men skal ha vore i Syria då politiet slo til. Han vart skoten medan han prøvde å flykte frå det franske politiet i Saint-Denis, nord i Paris, den 18. november 2015, han var nemleg hjernen bak åtaka i Paris 13. november det året. Khalid Ban Larbi var 23 år då han vart skoten av politiet i januar; ein bror av han gjekk djupare inn i terrornettverket og sprengde seg sjølv i lufta utanfor kaféen Comptoir Voltaire i Bastille-stroket i Paris den 13. november. Dei to andre medlemene var Sofiane Amghar, også skoten, 26 år gammal, i Verviers, og Marouan El Bali, den einaste overlevande, vart i mars dømt til tolv års fengsel (og ikkje 16, som var påstanden).

Det er blitt sagt av fleire at desse ungdommane, alle frå Brussel-bydelen Molenbeek, opplevde bylivets "spleen" eller livslede, at dei søkte vekk frå normal aktivitet og fann tilgangen til nye opplevingar i rørsla sharia4belgium. Aktive entreprenørar, av det slaget Petter Nesser skildrar i boka Islamist Terrorism in Europe. A History, Oxford University Press 2015, fangar opp og rekrutterer unge menn på gata, slike som av ulike grunnar er framandgjorde. Mange av imamane i Belgia snakkar korkje fransk eller flamsk, såleis, og det å ta del i moskélivet er til ein viss grad å melde seg ut av bylivet. Men kan hende ikkje på ein spennande måte. Her kjem då ulike rørsler, som sharia4belgium, med tilbod om eit alternativt liv, som altså tiltalte alle desse unge menneska. Derifrå glei dei over i kontakt med tidlegare soldatar i Syria, folk med kontaktar til det då ganske ferskt opretta IS.

No får ikkje sharia4belgium operere fritt i miljø med nordafrikansk bakgrunn i Brussel, lenger. Men dét fekk dei gjere i fred i åresvis, og den førnemnde historikaren Pierre Vermeren forklårer det med at belgiske styresmakter ikkje hadde aning om kva slag miljø dette utvikla, sidan dei jo sjølve ikkje har hatt røynsler med dei særmerkte tradisjonane frå Nord-Afrika, og ikkje rekna med at det skulle ha særskilde fylgjer ? så som gjengdanning med gjengvaldtekter, organisert brotsverk og terror. No er det slik at ein kan finne folk i "forbetringsanstaltar", fengsel og mange andre typar institusjonar, og mange fråfalne frå utdanning, som har hamna der dei er på grunn av rekruttering på denne måten.

Bardo-museet, Tunis, 18. mars 2015.

21 menneske, for det meste europeiske turistar, vart drepne i det vidgjetne Bardo-museet i hovudstaden i Tunisia. Alle attentatmennene var tunisiarar, ifylgje informasjon som nokså tidleg vart frigjort av statsministeren og statssekretæren for tryggingsspørsmål: Yassine Labidi, Jabeur Khachnaoui, Noureddine Chouchane, Samsheddine Sendi, Maher Gaïdi og Abdelhak El Assouad.

Kanskje ikkje så rart at eit attentat i Tunisia vart utført av tunisiarar, men det nye med denne situasjonen var at ein ikkje der i landet ikkje hadde rekna med eller vedgått offisielt at islamistane hadde så stor aktivitet eller var i stand til slike valdelege åtak. Åtaket vart tolka slik at det var retta mot dei demokratiske kreftene, i og med at det var ei skremsle for turistar og eit anslag mot ein vesentleg kulturinstitusjon i landet. Her såg ein då ei blanding av tidlegare tiders terrorisme med åtak mot nasjonale symbol, og ein klår vilje til å råke ei blanda forsamling av eit visst sosialt nivå.

Det er høgst truleg at dette attentatet inspirerte Nice-attentatmannen, ein tunisiar, 14. juli 2016, men også at det har opna for større samarbeid mellom nordafrikanske grupper som tidlegare stod fjernt frå kvarandre, og såleis har vore med på å inspirere ny ideologisk utvikling i desse gruppene.

Villejuif (Val-de-Marne), april 2015

Den algeriske studenten Sid Ahmed Ghlam prøvde å gå til åtak på ei katolsk kyrkje, men politiet vart tidsnok varsla til at han vart arrestert før han fekk utført åtaket etter planen. Han skal ha oppfatta aksjonen sin som Allahs vilje og som svar på al-Baghdadis allmenne mobilisering av muslimar.

Thalys-toget (Amsterdam-Paris) 21. august 2015:

Ein attentatmann vart stogga av medpassasjerar, mellom desse nokre amerikanarar, og desse passasjerane fekk sidan den franske Æreslegionen som utmerking for sivilt mot og snarrådigheit. Han som skulle vere attentatmann, hadde ikkje på seg identietsprov då han vart teken. Det synte seg seinare at namnet hans var Ayoub El Khazzani, ein marokkansk statsborgar på 26 år, som alt hadde vorte registrert i tre land, derimellom Frankrike, som radikal islamist. Han hadde også hatt opphald i Syria. I Spania hadde han vore dømt for narkosal og slapp ut av fengsel i Algésiras i mars 2014, då varsla spanske styresmakter Frankrike om at han hadde planar om å busetje seg der.  Han hadde tidlegare vore fast deltakar i gudstenester i Taqwa-moskeen i Algésiras, den skal vere ein av dei mest radikale i retning av jihadisme og krav om sharialovgjeving i Spania. I 2015 vart han registrert som turist i Ungarn, der han reiste saman med Abdelhamid baaoud, ein av dei sentrale aktørane i Paris-åtaka seinare på året.

Paris-åtaka 13. november 2015

Stade de France, det svære fotballstadion som Frankrike er så stolt av og som vart bygd nord i Paris dels for å vere med på å skaffe ny aktivitet og betre standard i bydelen der, konsertsalen Bataclan, ein møtestad for musikkinteresserte i alle aldrar og frå alle sosiale grupper, og kafemylderet ved Bastille-plassen - desse stadene utgjer ei line mellom aust og vest i Paris. Dei symboliserer såleis fyrst og fremst fellesaktivitetane, det at der er tilgang på tvers av religion, politikk, etnisitet og kva ein elles ynskjer å framheve, i denne verdsbyen som gjerne markerer at den skal vere heva over dei vanlege skilja mellom folk.

Just på desse stadene var det altså terroristane slo til. Mange har sett denne utpeikinga av aksen mellom aust og vest, og dei mest kjende møtestadene for mangslags aktivitetar, som grunnlag for å meine at terroristane i særleg grad ville råke fråfalne muslimar. Så døydde der då også ei mengd muslimar i åtaka; franske media har vore varsame med å gje att religiøs overtyding eller etnisk bakgrunn for dei som omkom, men det verkar rimeleg ut frå namn og andre opplysningar å tru at mellom 25 og 30 av dei 130 omkomne, faktisk var muslimar. Truleg høvesvis like mange av dei 415 skadde, også.

Aller fyrst og ganske lenge trudde ein at det var ei relativt lita gruppe som stod bak, og det vart lagt mykje vekt på det triste faktum at mange av sjølvmordsbombarane ved Stade de France og Bataclan var 15-åringar - just av det slaget eg ovanfor har omtala som rotlause skuletaparar. Men etterforskinga sidan har vist at det handla om ei temmeleg omfattande gruppe menneske, og eg tillèt meg å liste dei opp:

Oussama Ahmad Atar, 32 år, belgisk-marokkansk; Salah Eddine Gourmat, 24 år, fransk-algerisk; Sammy Djedou, 27 år og drepen i Raqqa i desember 2016, han var med på åtaket i Brussel i mars, hadde ikkje nordafrikansk bakgrunn, men likevel kyst-afrikansk, med far frå Elfenbeinskysten, men med ei from katolsk-fransk mor som melde ifrå til styresmaktene då han reiste til Syria; Bilal Hadfi, 20 år, fransk av marokansk familie, ein av dei som sprengde seg i lufta utanfor inngangen til Stade de France; Ammar Ramadan Mansour Mohammad al Sabaawi, 25 år, irakar; Mohammad Al Mahmod, ukjend alder og opphav; Brahim Abdeslam, 31 år, fransk av marokkansk opphav; Chakib Akrouh, 25 år, belgisk-marokkanar; Abdelhamid Abaaoud, 28 år, belgisk-marokkanar; Ismaël Omar Mostefaï, 29 år, fransk av algerisk familie; Samy Amimour, 28 år, fransk av algerisk familie; Foued Mohamed-Aggar, 23 år, fransk av algerisk familie; Hasna Aït Boulahcen, 26 år, fransk av marokkansk familie, skoten i St. Denis saman med Abdelhamid Abaaoud 18.11.; Jawad Bendaoud, 29 år, arrestert i slutten av november, fransk-marokkansk; Mohamed Soumah, 25 år, uklår bakgrunn; Salah Abdeslam, fransk-marokkanar busett i Belgia; Najim Laachraoui, 24 år, sjølvmordsbombar 22.mars på flyplassen i Brussel, bombemakar for bombene i Paris 13.11., fødd i Marokko, belgisk statsborgar; Mohamed Abrini, 30 år, belgisk-marokkansk, arrestert 2016; Osama Krayem, 23 år, svensk statsborgar, opphavleg syriar; Mohammed Amri, 27 år, fransk, fødd i Marokko, busett i Belgia; Hamsa Attou, 21 år, belgisk-marokkansk; Lazez Abraimi, 39 år, marokkansk; Ali Oulkadi, 31 år, fransk med marokkansk opphav, busett i Belgia; Mohamed Bakkali, 28 år, belgiar av marokkansk opphav, rekna som ein av hovudmennene attom Paris-åtaka; Mohamed Belkaïd, 35 år, algeriar; Sofiane Ayari, ukjend alder (falskt belgisk identietetskort), tunisiar; Abid Aberkan, ukjend alder og opphav, men etternamnet er algerisk.

Dette er då etter kvart dei namn som er rekna som opphavsmenn og aktørar i Paris-aksjonen 13. november, dei ungdommane kring 15 som også var med på sjølve aksjonen, har ein halde tilbake namna til. Som ein ser her, er det altså av dei 29 drepne, ettersøkte og arresterte personane berre ein irakar, ein svensk-syriar og ein frå Elfenbeinskysten som ikkje har direkte samband til kulturar og miljø frå Nord-Afrika (Maghreb). Fleire av dei det her gjeld, såleis Salah-Eddine Gourmat og Sammy Djedjou, har vore i tett kontakt med IS-leiarar som Abou Mohammed al-Adnani og Boubaker El Hakim.

Det er også verdt å leggje merke til kor mange som var i 20-åra i 2015 av dei som er opplista. Dei har i 2005, då ungdomsopprøret braut laus, altså vore frå 9-10 til 13-14 år. Dei er blitt rekrutterte ikkje mange år før 2015, men den sosialiseringsprosessen som førde til at dei vart rekrutterbare, har starta fleire år før, truleg ikkje lenge etter 2005.

Brussel, flyplassen Zaventem og ein metrostasjon i sentrum, 22. mars 2016.

Det endelege talet på døde var 32 (sjølvmordsbombarane ikkje medrekna) og 340 såra. Mellom dei døde var ein marokkansk muslim (og to svenskar). Svensken Krayem og fleire andre av dei som var med på planlegginga og utføringa av åtaka i Paris fire månader før, deltok i planlegginga av aksjonane i Brussel også. Utanom Krayem var absolutt alle av dei som ein sidan reknar med var aktive i planlegging og utføring av Brussel-aksjonane, av nordafrikansk opphav.

Især spela brørne Ibrahim et Khalid El Bakraoui, belgisk-marokkanarar busette i kommunen Schaerbeek, velkjende av politiet og rettsvesenet som storforbrytarar. Dei var nære vener av Salah Abdeslam, ei sentral rolle i desse aksjonane. Dei må ha steppa inn då mange av dei som kjende seg forfylgde av politiet etter Paris-åtaka i november, no gav opp å lage ein ny aksjon i Frankrike, men i staden la den til Brussel. Dette ofra dei livet for, Ibrahim sprengde seg i lufta på flyplassen, Khalid på metrostasjonen. Najim Laachraoui, som hadde vore med i Paris, var den andre sjølvmordsbombaren på flyplassen. Mohamed Abrini, også i Paris, er identifisert som "mannen med hatten" frå flyplassvideoen, og som angra seg og kom seg bort, vart arrestert 8. april i Anderlecht. Etterforskinga viste at der eksisterte ei felles fransk-belgisk islamistisk terrorgruppe, der den opphavlege hovudpersonen og leiaren var Abdelhamid Abaaoud, belgisk-marokkanar. Han døydde 18. november 2015 i ein politiaksjon i Paris- bydelen St.Denis i forfylginga av åtaksmennene i Paris.

Magnanville 13. juni 2016

Larossi Abballa, fransk statsborgar med marokkansk opphav, drap ein politimann og partnaren hans, ein politisekretær, med kniv i heimen deira i Magnanville, ein mindre by i det sentrale Nord-Frankrike. Abballa skal ha meint han på denne måten handla etter allmenn ordre frå "krigsherren" al-Baghdadi, den såkalla "Kalifen" for IS.

Promenade des Anglais, Nice, 14. juli 2016.

Mohammed Lahouaiej Bouhlel, tunisisk statsborgar busett i Frankrike, køyrde ein lastebil på 19 tonn inn i folkemengda som feira nasjonaldagen på ein av dei mest kjende møtestadene i Frankrike. Åtaket resulterte i 86 døde og 434 skadde, mange av desse var born. Gjerningsmannen vart skoten av politiet medan han framleis var i bilen.

Denne tunisiaren på 31 år hadde ein bakgrunn og ein profil som fekk mange til å tenkje at dette måtte vere ein "Einzelgänger"; ein einsam ulv liksom ein meinte han i Ottawa i 2014 hadde vore. Bouhlel åt svinekjøt, han drakk alkohol og røykte, han skal ha vore sjukeleg oppteken av porno og sex, og ein nokså mislukka sjekkar overalt der han var å finne. Han hadde elles ei underleg åtferd som barneoppsedar - for å markere eit poeng skal han ha køyrt ein kniv gjennom ei av dokkene til dottera. Ved eit anna høve fann han det for godt å markere sin misnøye med borna ved å gjere sitt fornødne i sengene deira. Særleg psykisk balansert har han knappast vore. Men: Det finst ikkje prov for at han på noko sett og vis hadde nære kontaktar med radikaliserte islamistiske, eller jihadistiske, miljø. Derimot hadde han på slutten ein hang til å setje på Koran-resitasjonar i bilen når han var ute og køyrde, altså eit teikn på at han opplevde nokoslag religiøs krise eller oppvakning.

Då står det att tre moglege hypotesar: a) han var ein verkeleg einsam ulv, forstyrra og med motiv ingen forstår, b) han kjende seg kalla til å ta del i IS-mobiliseringa på den måte han sjølv følte for, og c) hans gedigne interesse for porno kan ha ført honom inn i det mørke nettet med barneporno og snuff-filmar og alt mogleg anna, og der har han kome i kontakt med mobiliserande krefter for IS. Det verkar som om det franske overvakingspolitiet har valt å ta utgangspunkt i ein kombinasjon av b) og c), og reknar med at her ligg det bak eit mogleg nettverk på eine eller andre måten.

Saint-Etienne-du-Rouvray, ved Rouen, 26. juli 2016.

Drapet på den 85 år gamle presten Jacques Hamel vart utført av to fransk-algeriske ungdommar på 19 år, båe oppvaksne i byen Aix-les-Bains i Savoie: Abdel-Malik Nabil Petitjean og Adel Kermiche. Sistnemnde hadde freista å melde seg til teneste for IS alt I 2014, før han var myndig, men vart stoppa i Tyskland, dit han reiste for å finne kontaktpersonar som kunne hjelpe honom vidare. Utskrifter av telefonregisteret synte at dei to hadde vore ofte i kontakt før ugjeringa.

Breitscheidplatz, Berlin, 19. desember 2016.

Tunisiaren Anis Amri, f. 1992, hadde fått avslag på asylsøknaden sin, og reagerte med å køyre ein semitrailer inn i folkemengden som gjekk omkring på julemarknaden ved Keiser Wilhelm-minnekyrkja i Berlin. Han hadde skote den eigentlege sjåføren, polakken Lukasz Urban, men køyrde omkring med liket av mannen i forsetet ved sidan av seg. 12 menneske døydde, 56 vart skadde. Anis Amri hoppa ut av førarhuset og stakk av, forfylgd av eit vitne, som likevel mista han av syne.

Politiet arresterte etter dette fyrst ein pakistanar som oppførde seg mistenkeleg, av di han rett og slett var nervøs og redd for å verte utvist. Seinare arresterte dei ein 26-årig tunisiar som så vart skulda for å ha vore med på planlegginga av åtaket, sidan han og Amri hadde vore i tett kontakt på telefonen heilt fram til 19. desember. Amri kom seg via Nederland og Frankrike til Italia, der han vart attkjend av politiet i Milano 23. desember og skoten idet han motsette seg kontroll og eventuell arrest.

Berlin-åtaket er av fleire overfor meg brukt som døme på at der er vesentlege åtak som just ikkje har vore gjennomførde av nordafrikanarar. Andre har meint at Amri opererte som "einsam ulv" og at der ikkje er gode haldepunkt for å seie at han hadde noko samband til noka IS-celle. Men forvirringa om identiteten botnar i dei mistydingane som oppstod ved meldingane om at semitraileren var ført av ein polakk, og seinare at ein pakistanar var inne i biletet som mistenkt. Det er ingen tvil om at tunisiaren Amri og truleg i samarbeid med ein landsmann av honom, stod bak ugjerninga. Det finst ein video frå ein av dagane før han vart oppdaga i Milano, der Amri svor sin truskap til IS-"kalifen" Abu-Bakr al-Baghdadi.

Marseille, avverga attentat ved arrestasjonar 18. april 2017.

Etter spaning og overvaking arresterte politiet to personar, Clément Baur, 23 år, et Mahiedine Merabet, 29 år. Dei vart tekne med stor våpensamling og 3,5 kilo sprengstoff, og politiet meinte dei hadde planar om attentat mot fleire av presidentkandidatane under første del av valkampen, eventuelt også andre politikarar.

Clemet Baur er slett ingen nordafrikanar, snarare ein svært spesiell figur. Med trygg katolsk bakgrunn og frå ein solid familie, konverterte han som fjortenåring til islam. Han vart teken hand om av det muslimske miljøet i Ermont (Val-d'Oise, nord for Paris), og han må ha arbeidd hardt på å bli ein annan person, for han lærde seg russisk med tsjertsjenisk aksent, og la opp til å sjå ut deretter i kledebon og åtferd, også. Han er tydelegvis ein ideologisk overtydd islamist, kanskje i større grad enn venen Merabet.

Mahiedine Merabet er fransk statsborgar med algerisk familiebakgrunn. I 2013 vart han teken med 1500 kilo hasj på lager, og trass i at han for retten plederte med at han var blitt fråstolen store summar og måtte selje hasj for å kome seg på beina igjen, vart han dømd til tre års fengsel. Der møtte han Clemet Baur, som sat inne for eit mindre brotsverk. Det vert sagt om Merabet at sjølv om mor hans arbeidde hardt, ho har ein esoterisk bokhandel og skal vere kjent for å drive med healing og elles er ho litt av ein mystikar, så har han opplagt mykje å utsetje på samfunnet og har aldri kome overeins med sin lut i livet. Så heilt sidan han var ung og fall ut av skulen tidleg, har han vore i konflikt med lova og har mangt på rullebladet.

Paris, politidrapet på Champs-Elysées, 20. april 2017.

Karim Cheurfi, 39 år, budde heime hjå mor si og er ein av desse som ein trygt kan seie ikkje dreiv det til noko stort - om ein då ikkje plent vil rekne at han sat mest ti år i fengsel for drapsforsøk på ein politimann. Igjen var det spørsmål om dette var ein "einsam ulv"; det gjorde ikkje saka enklare at då IS tok ansvaret for åtaket, sette dei på honom eit "soldatnamn": Abu Yousif al-Belgiki (Belgiaren), noko som skulle tilseie at han var belgiar, men han var fransk statsborgar. Likevel - med algerisk familiebakgrunn, Cheurfi er eit vanleg algerisk namn, og far hans, som kom i klammeri med politiet då han storma inn på ein politistasjon og i ekse skulda politiet for å ha drepe son hans i utrengs mål, reknar seg som algeriar.

Forsvarsadvokaten til Cheurfi den gongen han vart dømt for det førre politiåtaket, hevda han var ein naiv fyr som berre var med på leiken og ikkje skjøna når den vart for heit. Andre vitnemål denne gongen seier at Cheurfi vart i fyr og flamme etter Charlie Hebdo-åtaket i januar 2015, var mellom dei som såg Coulibaly som helt, især på grunn av drapet på politikvinna. Cheurfi skal ha mumla og snakka høgt om, alt etter kvar han var, at det var naudsynt for alle rett-truande muslimar å drepe politifolk som hemn for dei drapa franske soldatar hadde gjort på muslimar.

Manchester Arena 23. mai 2017.

22 personar vart drepne og 64 skadde då den 22-årige Salman Abedi utløyste ei bombe han hadde laga sjølv og hadde i ryggsekken sin, der han hadde stilt seg opp i utgangspassasjen frå konserten med den populære amerikanske sangaren Ariana Grande.

Det er mogleg Salman Abedi representerer eit skifte i britisk terrorisme. I 2005-aksjonen i London var det tre av dei fire gjerningspersonane som hadde bakgrunn frå Pakistan, ein frå Jamaica. Dei var visseleg godt nok innsausa og opplærde i islamistisk terror, men den jihadistiske ideologien var framleis lite utvikla. Sidan, såleis i 2014 og jamvel pånytt I 2017, har vi jo sett korleis sterkttruande pakistanarar i Rotherham tykte dei kunne handtere kristne jenteborn som dei ville, med fangenskap og valdtekter. Og dette synest også å ha vore eit tema hjå Westminster-drapsmannen, Khalim Masood, ifylgje kona, som var vettaskremt då han kom ut av fengsel for den haldninga han hadde overfor henne og andre kvinner, og dei handlingane av valdeleg karakter som dermed fylgde med. Men så hadde då Masood vorte sterkt påverka av den salaifistisk-wahhabittiske predikanten Anjem Choudary.

Spørsmålet er om Manchester Arena-bombinga peikar på ei ny utvikling, og at Westminster-drapa er ein siste rest av ei tidlegare ideologisk jihadist-utvikling. Med det meiner eg fylgjande: Dei mange elementa av nordafrikansk deltaking, og det amalgamet eller den blandings-ideologien og blandings-religionen som ser ut til å fylgje av dei stadig nærare kontaktane mellom visse nordafrikansk-avstamma eller -innvandra grupper rundtom i nokre europeiske land, kan sjå ut til å ha onnorleis og vanskelegare overskodleg påverknad så vel som praksis og nettverksforming.

Tidlegare var jo mykje av det som hende, ja, heilt fram til London-terroren i 2005, nokså klårt etnisk identifiserbart, med nokså klåre nasjonale eller spesifikt religiøse motivasjonar, gjerne festa i spesifikke historiske hende som skulle hemnast. No, då krigen mellom muslimar (som den franske statsvitaren Gilles Kepel gjerne talar om), altså at ein skal forkaste og forfylgje dei fråfalne og om mogleg tvinge dei inn i ein ortodoks religiøs forståingsmåte og praksis, er blitt flytta over til fleire europeiske land, så flyt mangt av det som før stod imot kvarandre, saman.

Éin fellesnemnar mellom 52-årige Khalid Mahmood og mange av dei andre det har vore tale om her I denne teksten, er at han har vore sterkt påverka av wahhabittisk salafisme, og faktisk har opphalde seg som engelsklærar i Saudi-Arabia. Vel, det er noko tynt som lenkje. Derimot er det klart at unge Salman Abedi må ha vore direkte påverka av slik ideology, sidan han heldt seg i Libya vekene før sjølvmordsaksjonen i Manchester, og der truleg vart medlem av "Den Libyiske Islamistiske Kampgruppa", men i alle høve var i kontakt med jihadistiske grupper. Båe foreldra til Salman, mora Samia Tabbal og faren Ramadan Abedi, var libyiske flyktningar (vert det sagt), medan sonen vart fødd i England. Han var mistilpassa som så mange av terroristane, brukte dop og dreiv med småkriminalitet, etter at han gav opp studiet i verksemdøkonomi og -leiarskap.

Det som likevel er kome fram dei aller siste dagane, er at han nok ikkje var så einsam som ein så ofte framstiller slike kasus. Det vart med ein gong sagt at han var framandgjord frå faren, noko som slett ikkje stemmer. Båe brørne hans, Hashim og Ismael, er no arresterte ? tilliks med faren, som det skal vere prova har vore aktiv medlem av "Den Libyiske Islamistiske Kampgruppa". Det har den libyiske tryggingssjefen Abdel-Basit Haroun nyss stadfest. Abedi senior nektar for dette, men så nektar han då også, stikk i strid med allslags prov, for at det var sonen som vart sprengt i lufta i utgangen til Manchester Arena.

Her står det då att å sjå om MI5 og andre britiske instansar kjem til å avdekkje eit breiare nettverk av nordafrikanske kontaktar, eventuelt altså i samlag og samarbeid heilt på tvers av gamle skilje mellom nasjonalitetar, etnisitetar og religiøse affinitetar.

Kva har vi lært av dette?

Dét er sanneleg ikkje heilt godt å seie. Og det må vedgåast at ein ikkje kan konstruere éi massiv, total forteljing om nordafrikanske gruppers valdelege verksemd i Europa. Der er mange mindre, her unemnde saker der aggresjonar har oppstått ut frå andre miljø (men også mange mindre, her unemnde saker av slikt slag som også tilhøyrer nettopp miljø med nordafrikansk bakgrunn).

Stockholm-åtaket, som vart utført av ein person frå Usbekistan, moglegvis med røter i eit breiare miljø av tsjertsenarar, passar jo ikkje inn. Eller? Dette åtaket tok då IS ansvaret for. Det ein altså ser konturane av, er at einskildaktørar med lågteknologiske middel - såleis knivar, lastebilar - utfører det dei sjølve oppfattar som oppdrag for IS, eller i det minste, åtak og åtgjerder som dei sjølve ser som noko som fremjer IS si sak.

Og dét er verkeleg noko å verte betenkt over. Det vil seie at no har kanskje "bakdøra inn i Europa", altså sambandet mellom Frankrike og Maghreb-landa (Mauretania, Marokko, Algerie, Libya, Tunisia), blitt ein autostrada og såpass lett å manøvrere for IS ? trass i at fransk, belgisk og tysk overvakingspoliti er blitt langt flinkare til å oppdage faresignal enn før ? at dei får med seg gratispassasjerar og friviljuge tilhengjarar som melder seg på. Forsking om cyberterror og det mørke nettet ser ut til å kunne stadfeste at denne direktekontakten med einskildaktørar - dei vere seg forvirra eller frustrerte eller forbanna eller kva ? går heilt parallelt med oppbygginga av fysiske sosiale nettverk, altså terrorceller.

Dermed må ein tenkje nytt. Identifiseringa av dei gamle gruppene til og med Al-Qaïda - som no ser ut til å gjere felles sak med IS - har bygd på særlege kjenneteikn, særmerke og attkjennlege modi operandi. Kva om det via dei nordafrikanske - anten desse er i Nord-Afrika eller det dreier seg om etterkomarar av nordafrikanarar kringom i Europa - er så tilpassa ein allmenn nyortodoks tenkjemåte (slik forskarar som Gilles Kepel, Farhad Khosrokhavar og Pierre Vermeren, mellom andre, ser ut til å meine), at dei vert som ein "vaskekanal", ei kanalisering som formar, om ikkje nett straumlinjeformar, den terroristiske aktiviteten slik at dei gamle etniske, nasjonale og religiøse motsetningane vert neddempa til føremon for Den Store Krigen Mot Vesten?

Dét ville i så fall passe særs godt med teoriar - og ein del empiri - som tyder på at IS ikkje eigentleg er særs religiøse i sine forventningar om ei endetid, Paradis for martyrar og alt det der, men snarare er opptekne av noko meir fysisk og verdsleg, nemleg etableringa av dette kalifatet til al-Baghdadi. Som jo så langt ikkje har vore noko virtuelt, men som har vore tenkt som kontroll med reelle territorium. Når IS no territorielt er slegne attende stort sett, flyttar dei altså krigen over til Europa og brukar dei kanalar der det er lettast å vinne fram.

Dersom det er nokosomhelst forstand i eit slikt resonnement, og det er eg så ublyg å meine at det er, så må vi leggje meir arbeid ned i differensierte analysar av skilnader såvel som mogleg samanflyt av islamistiske (jihadistiske) tendensar og mottakelege miljø. Vi må rett og slett bli meir mottaklege for kva det er for mijø som er mest mottaklege for jihadistisk påverknad. Då nyttar det altså ikkje å halde på med å hamre iveg om at alle muslimar er like galne og all islam er like farleg. Til dét er det alt for mykje som står på spel.